جن در لغت به معنای موجود غیر قابل مشاهده و ماورایی است. برخی معتقدند جن هر آن چیزی است که از نگاه انسان پنهان است. برخی نیز بر این باورند که اجنه موجوداتی زنده و دارای حواس و تفکر هستند که به طور معمول از موجودات دیگر جهان آفرینش پنهانند و هزاران سال پیش، از آتش خلق شدند. در دیدگاه اسلام و قرآن اجنه دو جنس نر و ماده دارند و از آتش خلق شده اند، همچنین از نگاه قرآن این موجودات دارای علم و ادراک هستند، ویژگی های اخلاقی دارند و در مواردی با انسان ها در تماس بوده اند. در جنوب ایران به ویژه هرمزگان و جزیره قشم مردم معتقدند اگر کسی بیماری جسمی یا روانی گرفته باشد که با درمان های معمول بهبود پیدا نکند، احتمالا «هوایی» شده و یک جن یا یک روح سرگردان به کالبد او وارد گشته است، از این رو مراسم خاصی به نام «آیین زار» برای آن فرد برگزار می کنند تا با دور کردن اجنه و روح سرگردان از او، وی بتواند دوباره سلامتی اش را به دست آورد. این امکان وحود دارد تا در زمانی که به قشم سفر می کنید شاهد برگزاری آیین زار در این منطقه باشید. در صورتی که به این موضوع و ماهیت اصلی اجرای آن علاقه مند هستید پیشنهاد می کنیم که تا انتها با ما همراه باشید.    

معرفی آیین زار

اصطلاح زار برای اجنه و ارواح پلید که فردی را تسخیر می کنند، در فرهنگ شمال آفریقا و مناطق نزدیک به آن در خاورمیانه استفاده می شود. این اجنه و ارواح سرگردان، وارد کالبد انسان ها به ویژه زنان می شوند و بیماری های غیر قابل درمانی را برای آن ها به همراه می آورند. موسیقی یکی از ارکان اصلی آیین زار است که تاثیر سبک موسیقی آفریقایی نیز در آن دیده می شود. هر کسی اجازه ندارد از ابزار آلات موسیقی آیین زار استفاده کند. نوعی ساز که در این مراسم استفاده می شود، «تنبیره یا تنبوره» نام دارد و تنها کسی اجازه نواختن آن را دارد که بابا زار به او اجازه این کار را داده باشد. قدمت آیین زار در جنوب ایران، به زمانی باز می گردد که بومیان آفریقایی به این منطقه کوچ کرده اند. برگزاری این آیین اکنون در ایران با برگزاری آن در آفریقا تفاوت هایی دارد اما همچنان رنگ و بوی شمال آفریقا در آن حس می شود. این مراسم اکنون بیشتر در قشم برگزار می شود. باد های معروفی که انسان ها را گرفتار می کنند باد دیو: این باد، قد بلندی دارد و اگر انسانی در جزایر و بیابان با آن مواجه شود، خشک و بی حرکت خواهد شد. باد لیوا: این باد کم آزار است و مجلس زار آن شاد است. باد نوبان: این باد باعث می شود شخص افسرده و بی تحرک شود. باد پری: باد پری اگر کافر باشد خطرناک است. باد مشایخ: بعضی از این باد ها خطرناک هستند و برخی از آن ها بی خطرند. باد زار: این باد 72 نوع است که بیشترشان کافرند. باد جن: باد جن چند نوع است که همگی آن ها خطرناک هستند.    

مراسم جنگیری در قشم چگونه برگزار می شود؟

«بابا زار» و «ماما زار» کسانی هستند که تخصص برگزاری مراسم زار و پاک کردن کالبد افراد را دارند. اگر فردی دچار بیماری شود و با درمان های عادی درمان نشود اطرافیانش وی را به نزد بابازار و مامازار می برند. افرادی که اصطلاحا «خیزرانی» نام دارند، روز قبل از اجرای آیین، به خانه افرادی که « اهل هوا» شده اند می روند و آن ها را از اجرای مجلس خبردار می کنند. اهل هوا کسانی اند که پیش از این به زار دچار شدند و با آیین زار از بند آن رها گشتند. قبل از آن که مراسم شروع شود، سفره ای از میوه های جنوبی و گوشت بر پا می شود. این زمان، زمانی است که بابازار تشخیص می دهد که فرد مورد نظر آیا واقعا گرفتار زار شده است یا خیر، از این رو وی با یک دهل در ابتدای مجلس می نشیند. اگر نظر او این باشد که بیماری فرد در اثر باد نیست مراسم همین جا خاتمه میابد، اما اگر تشیخص این باشد که وی به زار دچار شده برای درمان و اجرای آیین زار اقدام می کنند. فردی که دچار زار شده، باید 7 روز از چشم مردم دور باشد و در این هفت روز با موسیقی و دارو به درمان وی می پردازند. همچنین معجونی گیاهی (بسته به نوع بادی که فرد دچارش شده) درست می کنند و بر بدن وی می مالند. تاثیر موسیقی و گیاهان مختلف بر بیماران جن زده آن ها بر این اعتقادند که موسیقی جن را نرم می کند و باعث می شود زودتر از بدن بیمار خارج شود. تاثیر موسیقی بر فرد و باد درون او، آنچنان زیاد است که بی اختیار سر و بدنش تکان می خورد یا فریاد می زند. بابازار زمانی که تشخیص دهد باد در حال خارج شدن از بدن فرد مبتلا است با چوب به او ضربه وارد می کند و باد را تهدید می کند. در نتیجه این مراسم باد مورد نظر از بدن فرد مبتلا خارج می شود. نوع گیاه و موسیقی مورد استفاده برای دفع کردن باد، بستگی به بادی دارد که در کالبد فرد قرار گرفته است. برای مثال باد زار عاشق صدای موسیقی دف و گیاه کند را دوست دارد، باد نوبان در مقابل صدای ساز تمبیره و بوی گیاه گشت عکس العمل نشان می دهد.    

اعتقاد به جن در مردمان جزیره قشم

غلام حسین ساعدی، نویسنده و پژوهشگر که در زمینه آیین زار تحقیق کرده است، نتایج تحقیقاتش را در کتابی به نام «اهل هوا» آورده است. به گفته وی مردم ساحل نشین جنوب ایران، اجنه و ارواح را به شکل باد تصور می کنند و به این موضوع که هر بادی دارای جن های به خصوصی است معتقد هستند. طبق عقیده آن ها افراد بالای ده سال تا هر سنی ممکن است دچار زار شوند. در عقیده مردم جزیره قشم، کسی که جز اهل هوا (رهایی یافتگان از زار) است باید از انجام کارهایی دوری کند. مثلا حق ندارد به مرده انسان یا حیوان دست بزند، نباید به نجاست دست بزند و خود را با آن آلوده کند. اطرافیان اهل هوا نیز، نباید از بالای سر او جارو، لنگه کفش و قلیان رد کنند، باید لباس تمیز بر تن داشته باشند و لباس کثیف بر تن نکند. اگر مایلید تا مراسم آیین زار را از نزدیک مشاهده کنید می توانید با مراجعه به سایت lahzeakhar به راحتی از انواع مختلف تور قشم مطلع شده و متناسب با شرایط مالی و تاریخ های مختلف مناسب خود تور قشم را خریداری کنید.